Jesse Segers en Koen Marichal schrijven elkaar een maandelijks een brief die gepubliceerd wordt in het Tijdschrift voor Coaching. De vorige brief van Koen van november vind je hier.

In literatuur over macht en hiërarchie valt het woord leiderschap niet en in literatuur over leiderschap wordt nauwelijks gesproken over hiërarchie of macht. Hiërarchie en macht zijn de olifant in de kamer van leiderschap. Kritische wetenschappers legden al eerder de vinger op deze wonde. Leiderschapsonderzoek lijkt ontdaan van politieke context. Het gaat over stijl, gedrag en proces, niet over macht, machtsverhoudingen, onderdrukking, uitsluiting, etcetera (1). Mooie retoriek van gedeeld leiderschap staat een realiteit van machtsconcentratie niet in de weg (2). Leiderschapsonderzoek en –opleidingen lijden met andere woorden onder politieke correctheid.

Hiërarchie is de ruggengraat van een organisatie en maakt flexibiliteit en wendbaarheid mogelijk. Onduidelijkheid of onzekerheid over de rangorde zorgt voor onrust, conflicten, gebrek aan samenwerking en demotivatie. Groepen zonder hiërarchie imploderen en aanhoudende statusconflicten maken samenwerking onmogelijk. Het klopt dat hiërarchie niet zaligmakend is, dat er kosten aan verbonden zijn en dat in veel organisaties hiërarchie niet meer legitiem is noch het groepsbelang ten goede komt. De claim van meer autonomie voor teams of meer empowerment van medewerkers is terecht en wordt ook gesteund door wetenschappelijk onderzoek. Tegelijkertijd zijn een emotionele, principiële afkeer van hiërarchie of ook valse bescheidenheid, schroom, politieke correctheid en naïef idealisme even schadelijk voor organisaties. Duidelijkheid is nodig, net als aandacht voor de legitimiteit ervan. Een groep zonder rangorde is geen groep.

De conclusies over de effecten van hiërarchie zijn ambivalent en ook over het ontstaan van hiërarchieën is er een meer positieve en een meer pessimistische kijk. De functionalistische, optimistische kijk stelt dat groepen zelf bepalen wie status of macht krijgt en daarvoor de persoon kiezen met de juiste eigenschappen om voor de goede werking van de groep te zorgen, met name de persoon die de grootste verdienste heeft, zowel qua talent en competentie als qua inzet.

Het maken en in stand houden van rangorde is wat mensen doen in groepen, net als ieder ander zoogdier dat leeft in groepsverband. “To be human is to be engaged in power dynamics.”(1) In elke groep, in elke cultuur en in elk tijdperk wordt de vraag ‘wie heeft wat te zeggen?’ gesteld. Groepen zonder status- of machtsverschillen bestaan niet (2). We hebben ook een zesde zintuig voor machts- en statusverschillen. We voelen heel goed en eensgezind aan wie het voor het zeggen heeft, wie wie steunt en hoe verhoudingen verschuiven (3). Hiërarchie is een onvermijdelijke realiteit in groepen, hoe idealistisch we ook streven naar gelijkwaardigheid (4). We hebben een aangeboren neiging tot hiërarchie (5). En met elke nieuwkomer, vertrekker of nieuwe coalitie blijft de rangorde verschuiven. (6)  

Alle groepen mensen worstelen met macht en hiërarchie en doen aan micro-politiek. Welke mechanismen brengen narcistische en dominante leiders aan de top? Waarom kiezen groepen voor leiders die de groep in gevaar brengen? Wie heeft het meeste invloed? Hoe worden de voordelen van invloed verdeeld? Hoe worden onvrede en frustratie over de onderlinge verhoudingen opgelost? Zeker in organisaties die de hiërarchische teugels vieren, zijn deze vragen schering en inslag. In deze en volgende blogposts laten we ons licht schijnen over hiërarchie in groepen: waarvoor is het nodig en hoe hou je het gezond?

In 2023 sloot Delphine Guiot zich aan bij Casa 19, aangetrokken door de openheid en laagdrempeligheid van het initiatief. “Je geeft zelf invulling aan je engagement,” vertelt Delphine. “Voor mij is Casa 19 een plek waar je kunt experimenteren, verbinden en samen groeien. Het is een huis met een ziel waar de deur openstaat.”

Casa 19 ontwikkelde en begeleidde een innovatief leiderschapstraject bij basketbalclub Molenbeek Rebels, gericht op gedeeld leiderschap en het versterken van persoonlijke leiderschapskwaliteiten. Dit traject richt zich erop om leiderschapstaken niet enkel bij de coach of club te leggen, maar deze te verdelen binnen het team. Dit moedigt elk teamlid aan om een betekenisvolle rol op te nemen en zichzelf als leider te zien, wat persoonlijke groei stimuleert en de teamdynamiek versterkt.

Jesse Segers en Koen Marichal schrijven elkaar een maandelijks een brief die gepubliceerd wordt in het Tijdschrift voor Coaching. De vorige brief van Jesse van oktober vind je hier.

In de zomer van 2022 was Karen Wouters een van de initiatiefnemers bij de oprichting van Casa 19. Vanaf het begin was ze nauw betrokken bij het uitdragen van de missie rond een meer open en samen ontwikkelend idee van leiderschap. Karen: “Ik voel nu echt wat collectief leiderschap kan betekenen en wat het betekent om het begrip terug naar ons toe te trekken.”

Jesse Segers en Koen Marichal schrijven elkaar een maandelijks een brief die gepubliceerd wordt in het Tijdschrift voor Coaching. De vorige brief van Koen van september vind je hier.

Jesse Segers en Koen Marichal schrijven elkaar een maandelijks een brief die gepubliceerd wordt in het Tijdschrift voor Coaching. De vorige brief van Jesse van augustus vind je hier.